1.حذف (هاء ) غیر ملفوظ :
در تقسیم کلمات به هجا های بلند وکوتاه ( ها ء ) غیر ملفوظ حذف می شود. مثل : مصراع زیر از اخوان ثالث در کتاب ارغنون
((ای که می دانی ندارم غیر در گاهت پناهی ))
ای / کِ* / می / دا / نی / نَ / دا / رم / غی / رِ / در / گا / هت / پَ / نا / هی
- - U - / - U - - / - U - - / - U - -
فاعلاتن / فاعلاتن / فاعلاتن / فاعلاتن
(هاء ) غیر ملفوظ از ((که )) حذف شده است .
نکته : هرگاه ((هاء غیر ملفوظ )) در آخرین هجای رکن های اصلی و یا رکن های فر عی که به هجا های بلند ختم می شوند ، واقع شود با حرف پیش از خود یک هجای بلند محسوب می شود. مانند این مصراع از کلیات شمس تبریزی:
((روشن ندارد خانه را قندیل نا آویخته ))
رو شن ن دا رد خا ن* را قن دی ل نا آ وی خ * ته
- - U - / - - U - / - - U- / - - U -
مستفعلن / مستفعلن / مستفعلن / مستفعلن
همان گونه که می بینید (( های )) خانه حذف شده و ((های )) (( آویخته )) با حرف پیش از خود یک هجای بلند ساخته است.
2. حذف همزه و یا الف :
گاهی ((الف )) و یا (( همزه )) به تلفظ در نمی آید و حذف می شود. مانند :
((کواکب در سجود* افتند* اگر لب را بجنبانی ))
ک / وا / کب/در / س / جو / دف / تن / دَ / گر /لب / را / بِ / جن / با / نی
U - - - / U - - - / U - - - / U - - -
مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن
((الف )) افتند و (( اگر )) به جهت عدم تلفظ حذف شده است.
نکته (( الف )) به مصوت کوتاهی تبدیل و بر روی حرف قبل قرار می گیرد.
3. مد
مد به تنهایی یک حرف شمرده می شود و الفی که مد داشته باشد یک هجای بلند محسوب می شود.
مانند:
((شستم ز می در پای خم دامن ز هر آلودگی))
شس / تم / ز/ می /در / پا /ی /خم/دا /من /ز /هر /آ /لو /د / گی
_ _ U _ / _ _ U _ // _ U _ _ _ _ U _
مستفعلن / مستفعلن / مستفعلن / مستفعلن
حرف(( آ )) در کلمه ی (( آلودگی )) یک هجای بلند محسوب شده است.
یاد آوری : حرف (( آ )) اگر مصوت بلند پیش از خود واقع شود مد از تقطیع حذف می شود.
مانند:
(( گرچه مه در صورت آرایی ز گیتی بر سر آمد ))
گر چِ مه در / عا ل ما را / یی ز گی تی /بر س را مد
_ U _ _ / _ U _ _ / _ U _ _ / _ U _ _
فاعلاتن / فاعلاتن / فاعلاتن / فاعلاتن
مد در هر دو کلمه ( آرایی و آمد ) به جهت آن که (( آ )) مصوت بلند حرف پیش از خود تلفظ شده است، حذف شده .
4. تشدید (( ّ ))
تشدید یک حرف به حساب می آید،به عبارت دیگر کلمه ی مشدد همانگونه که در تلفظ تکرار می شود به هجاها تبدیل می شود.
مانند :
((سخن پیدا بود سعدی که حدّ ش تا کجا باشد ))
س خن پی دا / ب ود سع دی / ک حد د ش تا / ک جا با شد
U _ _ _ / U _ _ _ /U _ _ _ /U _ _ _
مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن
حرف (( د )) در کلمه ی (حدّ ) دو بار تلفظ شده و در دو هجای بلند قرار گرفته است.
5. نون ساکنی که :
نون ساکنی که پس از ( آ ) یا ( او ) و یا (یی ) ( مصوت بلند ) بیاید از تقطیع ساقط است.
مانند :
(آن ترک یغما یی نگر دل ها به یغما می برد)
آ تر ک یغ / ما یی ن گر / دل ها ب یغ / ما می ب رد
_ _ U _ / _ _ U _ / _ _ U _ / _ _ U _
مستفعلن / مستفعلن / مستفعلن / مستفعلن
نون کلمه ی (( آ ن )) ساکن وپیش از آن مصوت بلند (( آ )) و اقع شده است بنابر این از تقطیع ساقط شده است. و حرف ( ن ) حذف می گردد. در کلماتی مانند: ( مشتاقان ، بدان ، جان، آن ، فرزین ، این ، بیرون و ) که چنین شرایطی داشته باشند نیز حرف (( ن )) حذف می گردد.
6. واو عطف:
الف :
واو عطف در مواردی حرکت حرف ما قبل خود محسوب می شود(به مصوت کوتاهی تبدیل می شود )
مثال :
(صد عقل و جان اندر پیش بی دست و بی پا آمده)
صد عق لُ جا / ن ن در پ یش / بی د س تُ بی / پا آ م ده
_ _ U _ / _ _ U _ / _ _ U _ / _ _ U_
مستفعلن / مستفعلن / مستفعلن / مستفعلن
حرف ( و ) در کلمه ی ( عقل و جان ) و ( بی دست و بی پا ) به صورت مصوت کوتاهی برای حرف پیش از خود در آمده است.
ب :
گاهی حرف (( واو )) در اواسط رکن ها و غالبا در اواخر ارکان کشش بیشتری پیدا می کند و با حرف پیش از خود به صورت هجای بلند تلفظ می شود و هجای بلند محسوب می گردد.
مثال برای اواسط رکن:
چنان صرف کن دولت و زندگانی
که نامت به نیکی بماند مخلّد
چ نا صر / ف کن دو / ل تو زن / د گا نی
_ U _ /U _ _ /U _ _ /U _ _
ک نا مت / ب نی کی / ب ما ند / م خل لد
فعولن / فعولن / فعولن / فعولن
مثال برای اواخر رکن:
( به جولان و خرامیدن در آمد سر و بستانی )
ب جو لا نو / خ را می دن / د را مد سر / و بس تا نی
U _ _ _ / U _ _ _ / U _ _ _ / U _ _ _
مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن / مفاعیلن
در کلمه ی ((جولان )) حرف ((واو)) با حرف پیش از خود هجای بلند ساخته است.
ج: (( واو )) عطف در آغا ز رکن ها به تلفظ در نمی آید.
مثال:
(وگر باشد شبه تابان کجا در دانگی کردن )
مهارت نویسندگی خود را ارزیابی کنید.
u , ,هجای ,مفاعیلن ,یک ,حرف ,u u ,مفاعیلن مفاعیلن ,می شود ,هجای بلند ,یک هجای ,مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن ,مستفعلن مستفعلن مستفعلن ,فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن ,هجای کوتاه تبدیل
درباره این سایت