خود آزمایی عروض و قافیه 2

الف- در هر یک از ابیات زیر ، واژه های قافیه و حرف یا حروف قافیه را مشخص کنید که قافیه طبق قاعده ی 1 » یا 2 » است

منم که دیده به دیدار دوست کردم باز                   چه شکر گویمت ، ای کارساز بنده نواز

واژه قافیه : باز ، بنده نواز        حروف قافیه : آز        قاعده : 2

ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس                 بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس

واژه قافیه : ارس ، نفس                          حروف قافیه : -َ س       قاعده : 2

یار بد مار است همین بگریز از او                       تا نریزد بر تو زهر آن زشت خو

واژه قافیه : او ، زشت خو              حروف قافیه : او               قاعده 1

هر یکی دیوار اگر باشد جدا                              سقف چون باشد معلق بر هوا

واژه قافیه : جدا ، هوا                  حروف قافیه : آ             قاعده : 1

ما را همه شب نمی برد خواب                           ای خفته ی روزگار در یاب

واژه قافیه : خواب ، دریاب               حروف قافیه : اب            قاعده : 2

نه بیگانه تیمار خوردش نه دوست                       چو چنگش رگ و استخوان ماند و پوست

واژه قافیه : دوست ، پوست              حروف قافیه : وست          قاعده : 2

من از ابر بینم همی باد و نم                              ندانم که نرگس چرا شد دژم

واژه قافیه : نم ، دژم              حروف قافیه : -َ م         قاعده : 2

مکن شهریارا دل ما نژند                                 میاور به جان من و خود گزند

واژه قافیه : نژند ، گزند               حروف قافیه : -َند            قاعده : 2

ب – در هر یک از ابیات زیر:                                                                                                     

الف – ردیف را مشخص کنید ( اگر دارد ).
ب – واژه ها و حروف یا حرف قافیه را تعیین کنید.
پ – حرف یا حروف الحاقی را مشخص کنید. ( اگر دارد ).
ت – حرف یا حروف اصلی قافیه را مشخص کنید.  

  - ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست؟         منزل آن مه عاشق کش عیار کجاست؟

ردیف : کجاست      حروف الحاقی : ندارد          واژه های قافیه : یار و عیار
حروف اصلی : ار ( طبق قاعده ی 2 )               حروف قافیه : ار

- سرشک هوا بر زمین شد گوا              به نزدیک خورشید فرمانروا

واژه قافیه : گوا ، فرمانروا         ردیف : ندارد        حروف اصلی : ا        قاعده : 1   الحاقی : ندارد

- کاشکی جز تو کسی داشتمی                   یا به تو دسترسی داشتمی

واژه قافیه : کسی ، دسترسی           ردیف : داشتمی ، داشتمی            حروف اصلی : -َس        

حروف قافیه : -َس + ی              قاعده : 2        الحاقی : ی                         

– مرا پرسی که چونی؟ چونم ای دل        جگر، پر درد و دل پر خونم ای دل

ردیف : ای دل          حروف الحاقی : َ م           واژه های قافیه : چونم , خونم
حروف اصلی : ون ( طبق قاعده ی 2 )          حروف قافیه : ون + َ م  

– چندان که گفتم غم با طبیبان               درمان نکردند مسکین غریبان

ردیف : ندارد            حروف الحاقی : ان             واژه های قافیه : طبیبان، غریبان
حروف اصلی : یب ( طبق قاعده 2 )                     حروف قافیه : یب + ان  

بیت ششم :   واژه قافیه : می بیختند ، ریختند              ردیف : ندارد             حروف اصلی : یخت

قاعده : 2            حروف قافیه : یخت + ند                 الحاقی : ند

بیت هفتم :           واژه قافیه : جدایی ، آشنایی            ردیف : ندارد             حروف اصلی : ا

حروف قافیه : ا + یی             الحاقی : یی                      قاعده : 1

بیت هشتم :   واژه قافیه : گلستانم ، فراوانم         ردیف : آرزوست ، آرزوست       حروف اصلی : ان

حروف قافیه : ان + م          قاعده : 2           الحاقی : -َ م 

بیت نهم :    واژه قافیه : بر افروخته اند ، سوخته اند         ردیف : ندارد      حروف اصلی : وخت

حروف قافیه : وخت +  ه اند         قاعده : 2        الحاقی : ه +  اند

بیت دهم :    واژه قافیه : غمگینم ، چندینم            ردیف : ندارد          حروف اصلی : ین

حروف قافیه : ین + _َ م           قاعده : 2             الحاقی : -َ م

بیت یازدهم :    واژه قافیه : مجوی ، جوی            ردیف : ندارد      حروف اصلی : و

الحاقی : ی              قاعده : 1             حروف قافیه :  و + ی

بیت دوازدهم :      واژه قافیه : بوستان ، خزان         ردیف : آسوده ایم ، آسوده ایم         قاعده : 2

حروف اصلی : ان           الحاقی : ندارد                                                                                              

بیت سیزدهم :      واژه قافیه : بستیمش ، پیوستیمش              ردیف : ندارد         قاعده : 2

حروف اصلی : -َست           حروف قافیه : -َست + یمش

بیت چهاردهم :      واژه قافیه : صحرا ، دریا           ردیف : فکنم ، فکنم            قاعده : 1

حروف اصلی : ا              حروف قافیه : ا

بیت پانزدهم :       واژه قافیه : می خانه ، جانانه           ردیف : نهادیم ، نهادیم      قاعده : 2

حروف اصلی : ان        حروف قافیه : ان + -ِ              الحاقی : ه

ج– با توجه به تبصره ها، عیوب قافیه را در ابیات زیر مشخص کنید:
– هر آن کس که بر رحمت کند                به بازوی خود کاروان می زند

کند، می زند » واژه های قافیه اند و ُ ن ، َ ن » حروف اصلی قافیه اند.
عیب قافیه : تفاوت در مصوت های  کوتاه است، اما بنا بر تبصره 3 عیب قافیه به خاطر اضافه شدن حروف الحاقی َ د » بر طرف شده است.  بیت دوم : واژه های قافیه : یارا ، را          حرف قافیه : آ

- بیت3 :   بر اساس تبصره 4 ص 9  باز » پیشوند است ودر حکم واژه قافیه درست است . این بیت دارای دو قافیه است انباز ، باز » و گشت = شد ، گشت = آمد » که قافیه اصلی واژه های آخر گشت ، گشت » است .              حروف قافیه : -َ شت

- بیت چهارم : واژه قافیه : پایبندم ، کمندم       حروف اصلی : -َ ند قاعده 2        حروف قافیه : -َ ند + -َ م

- بیت پنجم : واژه های قافیه : بد ، خود » قافیه با توجه به تلفظ امروزی واژه خود خُد » درست نیست زیرا در مصوت های کوتاه اختلاف است و واژه های قافیه ، حرف یا حروف الحاقی هم ندارند .

  – که اگر آفتاب است یک ذره نیست           وگر هفت دریاست یک قطره نیست

ذره و قطره واژه های قافیه اند و ه در حکم الحاقی و  َ ر ، َ ط ر» حروف اصلی قافیه اند. قافیه غلط است زیرا حروف اصلی یکسان نیستند. طبق تبصره 2 ص 9 – تلفظ واژه قافیه : زررِ ، قطرِ      ه » در حکم الحاقی

- بیت هفتم : چون نیکو با مشفق قافیه نمی شود ، پسوند تر » را قافیه به حساب می آوریم . چون پسوند تر عینا تکرار شده است و معنی هر دو مورد یکسان است ، قافیه غلط است .

- بیت هشتم : واژه های قافیه : دلی ، عاقلی ، صیقلی » است . ی » در پایان واژه ها الحاقی به حساب می آید .

حروف اصلی قافیه به ترتیب : -ِ ل ، -ِ ل ، -َ ل » می باشد .

عیب اختلاف مصوت ، بنا به تبصره 3 ص 9 ، با آمدن حرف الحاقی ی » بر طرف شده است .

د – قافیه را در این شعر نو مشخص کنید .

واژه های قافیه : ماندگاری ، آری »      حروف اصلی : ار 

ه – در شعر زیر واژه  قافیه را پیدا کنید و مشخص کنید آیا حروف قافیه طبق قاعده ی (1) یا ( 2 ) است؟
- بخوان ای هم سفر با من / ره تاریک با پاهای من پیکار دارد / به مردم زیر پایم راه را با آب آلوده / به سنگ آکنده و دشوار دارد / به چشم پا ولی من راه خود را می سپارم / جهان تا جنبشی دارد رود هر کس به ره خود /  عقاب پیر هم غرق است و مست اندر نگاه خود

- مصراع 2، 4 پیکار ، دشوار » هم قافیه است .       واژه های قافیه : پیکار و دشوار        حرف اصلی : ار       طبق قاعده ی 2
- مصراع 6 و 7 راه ، نگاه »هم قافیه است         واژه های قافیه : راه و نگاه           حروف اصلی : اه                طبق قاعده ی 2

- مصراع 1 و 10 با ، رها » هم قافیه است .      حروف اصلی : آ                طبق قاعده : 1